Numer tematyczny „Zarządzania w Kulturze” 27(3)/2026
“Grzyby, Rośliny i Zwierzęta. Opowieści o Nie-ludziach w instytucjach kultury”
(English version below)

Redakcja numeru:
✒️ dr Dorota Łagodzka, Universytet Warszawski
✒️ dr Marianna Szczygielska, Max Planck Institute for the History of Sciences in Berlin
✒️ mgr Jakub Wydra, Uniwersytet Jagielloński

W epoce Antropocenu, naznaczonej katastrofą klimatyczną i szóstym masowym wymieraniem, refleksja nad relacją człowieka z nie-ludźmi staje się coraz częstszym tematem zarówno w nauce, jak i w sztuce. Ten gwałtowny rozwój badań nad roślinami, antropozoologii czy historii więcej-niż-ludzkiej poszerza naszą wrażliwość i pozwala eksplorować nowe formy współistnienia również poprzez działania realizowane w szeroko pojętych instytucjach kultury. Mowa nie tylko o muzeach historii naturalnej mierzących się z przeszłością i przyszłością swoich kolekcji naturaliów, ale także o galeriach sztuki prezentujących rośliny i grzyby, skansenach zatrudniających zwierzęta, teatrach poszukujących nowych hybrydycznych form cielesności i ruchu, a nawet o biurach i gabinetach, w których niepozorne rośliny doniczkowe zaczynają przyciągać dodatkową uwagę.

Splot świata kultury z nie-ludźmi nie jest zjawiskiem nowym – można go odnaleźć zarówno w najstarszych dziełach ludzkich rąk, prehistorycznych malowidłach jaskiniowych, jak i w nowożytnych i współczesnych praktykach artystycznych. Zwierzęta, rośliny i grzyby coraz częściej stają się bohaterami badań artystycznych (Bakke 2021; Krupa & Soćko, 2023), są niemal pełnoprawnymi pracownikami (Pieniążek & Pałasz, 2022) i współtwórcami projektów artystycznych (Gurowska et al. 2020; Palcat 2023). Przykłady takie jak Sztuka przetrwania (2025) Anki Wandzel, Projekt Mikoryza (2022) Allison Kotzig czy Ogród poza czasem (2025) Olivii Laing, a także tegoroczny numer Antennae poświęcony nieoczywistemu tematowi ogrodnictwa (2025), pokazują, że ekologiczne i roślinne strategie na trwałe wpisały się w główny nurt literatury i sztuki współczesnej.

Nie oznacza to jednak, że relacje ludzi z nie-ludźmi w polu kultury zawsze są partnerskie. Zachęcamy do namysłu nad wyzwaniami, napięciami i konfliktami związanymi z budowaniem międzygatunkowych relacji, także tymi, które ujawniają historie nieporozumień, wyzysku i oporu. Interesuje nas niesymetryczność tych relacji, jak i niebezpieczeństwo antropocentrycznego uproszczenia, które sprowadza całą nie-ludzką różnorodność do jednej, homogenicznej kategorii. Proponujemy przyjrzeć się instytucjonalnym praktykom pozwalającym określać niektóre organizmy jako “szkodniki” destrukcyjne dla muzealnych kolekcji, a inne jako wartościowych sojuszników. Zachęcamy do refleksji nad ubezwłasnowolnieniem ciał zamienionych w artystyczne obiekty, obecnością psów przewodników dopuszczonej jedynie dzięki sankcji prawnej, czy pracy zwierząt zatrudnionych w kocich kawiarniach.

Numer Zarządzania w Kulturze “Grzyby, Rośliny i Zwierzęta. Opowieści o Nie-ludziach w instytucjach kultury” jest dla nas jednak przede wszystkim miejscem poszukiwania odpowiedzi na pytania: jak relacje z istotami pozaludzkimi wpływają na funkcjonowanie instytucji kultury? Czego można dowiedzieć się przyjmując i rozwijając zwierzęcy (lub inny nie-ludzki) punkt widzenia (Bataray, 2022)? Jak mogłyby i jak powinny wyglądać prawdziwie inkluzywne, więcej-niż-ludzkie instytucje kultury?

Zakres tematyczny:
🌱 Rośliny, grzyby i zwierzęta w praktykach artystycznych, sztuka jako pole spotkania międzygatunkowego;
🌱 Więcej-niż-ludzkie zespoły i obecność nie-ludzi w instytucjach kultury, zwierzęta, rośliny i grzyby jako część instytucjonalnego życia;
🌱 Zwierzęta-pracownicy: emancypacja przez pracę czy wyzysk?
🌱 Konflikty z “naturą”: od szkodników i niepożądanych gości po dzikich sojuszników.
🌱 Zwierzę na scenie: podmiotowość, sprawczość i cielesność w praktykach teatralnych i performatywnych z udziałem zwierząt – estetyka, etyka, reprezentacja;
🌱 Metodologie i narzędzia badawcze do pracy z nie-ludźmi w kulturze: biografie zwierząt, hiperobiekty, ekomarksizm, ekofeminizm, historie środowiskowe, ontoepistemologie relacyjne;
🌱 Estetyka i polityka troski: współodpowiedzialność, opieka, empatia i uważność jako praktyki instytucjonalne i kuratorskie wobec nie-ludzi;
🌱 Prekaryjne relacje ekologiczne: reprezentacje i analizy współzależności, kryzysów, wykluczeń i asymetrii w relacjach ludzi z innymi gatunkami;
🌱 Metafory i materialność natury w instytucjach kultury: od symbolicznej dekoracji po biologiczną współobecność;
🌱 Więcej-niż-ludzka dekolonizacja: praktyki i teorie przekraczające antropocentryzm i eurocentryzm w instytucjach kultury.
🌱 Procesy jako strategie myślenia i działania: ferment, sedymentacja, kompost, saturacja jako metafory i metody twórcze oraz organizacyjne.
🌱 Przypadkowe relacje z nie-ludźmi, relacje poza kontrolą i kuratorowaniem;
🌱 Symbioza jako model relacji w kulturze, ekosystemowe myślenie w instytucjach.

Biorąc pod uwagę interdyscyplinarny charakter numeru, zapraszamy do nadsyłania tekstów z pogranicza zarządzania i nauk o organizacji, historii sztuki, socjologii, literaturoznawstwa, kulturoznawstwa czy antropologii. Jesteśmy otwarci na artykuły zawierające refleksje teoretyczne, wyniki badań gabinetowych i terenowych oraz studiów przypadków.

Prosimy o przesyłanie artykułów o objętości ok. 5 000–6 000 słów do dnia 23 marca 2026 r. na adres: czasopismo.zwk@uj.edu.pl z dopiskiem “Nie-ludzie w instytucjach kultury” w temacie wiadomości.

Bibliografia
– Antennae (2025). Issue 66: Gardening 1. Antennae: The Journal of Nature in Visual Culture
– Bakke, M., red. (2021) Refugia. (Prze)trwanie transgatunkowych wspólnot miejskich/ Refugia: The Survival of Urban Transspecies Communities. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
– Baratay, É. (2022). Animal Biographies: toward a history of individuals. University of Georgia Press.
– Gurowska, M., Rosińska, M., & Szydłowska, A., (2020). Budując wspólnotę ludzko­ nie ­ludzką, Warszawa.
– Kotzig, A. (2022). Mycorrhiza Project. Antennae: The Journal of Nature in Visual Culture, Summer 2022, Issue 61, 59–68.
– Krupa, J., & Soćko, J. (2023). Fitomisteria. Zielarska praktyka spekulatywna, Czas kultury 1/2023, 48-60.
– Laing, O. (2024/2025). The Garden Against Time: In Search of a Common Paradise. New York: W. W. Norton & Company; wyd. polskie: Ogród poza czasem. W poszukiwaniu wspólnego raju (D. Cieśla-Szymańska, tłum.). Warszawa: Czarne.
– Palcat, P. (2022). “Mania. Ze schroniska na scenę.” Czas Kultury 2/2023, 65-78.
– Pieniążek, M., & Pałasz, M. (2022). Zarządzanie zespołem więcej-niż-ludzkim w Kociej Kawiarni „Kociarnia”. Zarządzanie w Kulturze, 23(1), 75–95.
– Wandzel, A. (2025). Sztuka przetrwania. Kraków: Wydawnictwo Karakter i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

[zdjęcie i opis pochodzą ze strony wydarzenia]